Η βυζαντινή αυτοκρατορία ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση: πτυχές της ζωής στο Βυζάντιο στα χρόνια των Κομνηνών

Ταυτότητα σεναρίου

Τάξη: Β΄ Γυμνασίου/ σύνολο μαθητών: 24-27 (ενδεικτικά) / Γνωστικό αντικείμενο: Βυζαντινή ιστορία

Σύνδεση με αναλυτικό πρόγραμμα-διδακτική ενότητα: οι αντίστοιχες ενότητες του σχολικού βιβλίου (6 ενότητες: 4.1.2, 4.1.3., 4.2.1., 5.1., 5.3., 5.4.)

Προβλεπόμενος χρόνος: 6 διδακτικές ώρες

Τόπος διεξαγωγής μαθήματος: 1 εισαγωγική ώρα στο εργαστήριο πληροφορικής, 4 ώρες έρευνας και δουλειάς σε ομάδες στο εργαστήριο πληροφορικής, 1 ώρα παρουσίασης στη σχολική τάξη

Κατανομή σε ομάδες: 6 ομάδες των 4 ή 5 ατόμων

- Τα επιμέρους θέματα (α-στ) θα προσεγγιστούν από τετραμελείς ή/και πενταμελείς ομάδες μαθητών: τρεις ομάδες ιστορικών και τρεις ομάδες αρχαιολόγων.

- Τελικός στόχος θα είναι η πραγματοποίηση ενός “επιστημονικού συνεδρίου”. Τα κείμενα κάθε ομάδας επίσης θα αναρτηθούν σε ιστολόγιο (blog) της τάξης.

Σύντομη παρουσίαση

Το σενάριο χωρίζεται σε δύο ευρύτερες φάσεις με επιμέρους “ερευνητικά” βήματα.

Η πρώτη φάση εξελίσσεται με βάση ένα κοινό (για τους “ιστορικούς“ και τους “αρχαιολόγους“) εισαγωγικό φύλλο εργασίας, το οποίο αποτελεί αντικείμενο επεξεργασίας για μία διδακτική ώρα (στο εργαστήριο πληροφορικής). Αυτό το φύλλο εργασίας οδηγεί στη συγκέντρωση στοιχείων από την πλευρά των μαθητών σχετικά με τη δουλειά του ιστορικού και του αρχαιολόγου.

Στη δεύτερη φάση οι μαθητές, εμβαθύνοντας στο ρόλο του ιστορικού ή του αρχαιολόγου (ανάλογα με την ομάδα στην οποία ανήκουν) και δουλεύοντας σε ομάδες (κάθε ομάδα αναλαμβάνει έναν τομέα), καλούνται: να ακολουθήσουν συγκεκριμένα μεθοδολογικά βήματα (όπως αυτά θα παρουσιάζονται στο φύλλο εργασίας κάθε ομάδας), να περιηγηθούν στο διαδίκτυο, να προσεγγίσουν πηγές και αντικείμενα που βρίσκουν στο διαδίκτυο, να ανακαλύψουν και να μελετήσουν συνδυαστικά ποικίλες πηγές, να έρθουν σε επαφή και με πιο απαιτητική βιβλιογραφία, να συγκεντρώσουν πληροφορίες και να βγάλουν τα πρώτα βασικά συμπεράσματα για το θέμα που έχουν αναλάβει, να συνθέσουν το δικό τους κείμενο για το θέμα που έχουν μελετήσει.

Το υλικό τους το αναζητούν και το εντοπίζουν στο διαδίκτυο σε επιλεγμένες έγκυρες ιστοσελίδες.

Γενικά:

- οι “ιστορικοί” καλούνται να μελετήσουν μια περίοδο κρίσης και ανάκαμψης και να αντιληφθούν πληρέστερα τη σημασία των σχέσεων με Ανατολή και Δύση.

- οι “αρχαιολόγοι” καλούνται να ερευνήσουν συγκεκριμένες γεωγραφικές ενότητες, αλλά και να ανιχνέυσουν πτυχές της καθημερινής ζωής των ανθρώπων της εποχής.

Λόγω της κοινής μεθοδολογίας, η διδακτική πρόταση για τους Κομνηνούς μπορεί να συνδυαστεί με την αντίστοιχη για την περίοδο των Μακεδόνων:

Το τελευταίο βήμα (πραγματοποίηση “επιστημονικού συνεδρίου” από τους μαθητές) μπορεί να πραγματοποιηθεί στη σχολική τάξη ή, καλύτερα, στο πλαίσιο μιας σχολικής ή διασχολικής ημερίδας στο τέλος της σχολικής χρονιάς. Εδώ μπορούν να συνδυαστούν οι θεματικές των δύο σεναρίων (π.χ. “Οι κρίσιμοι αιώνες του Βυζαντίου: ακμή, κρίση, ανάκαμψη/ Από τους Μακεδόνες στους Κομνηνούς”).

 

Παρατηρήσεις για την εφαρμογή της διδακτικής πρότασης

Ι. Λίγα λόγια για το κοινό εισαγωγικό φύλλο εργασίας (α΄ φάση)

Οι δραστηριότητες έχουν διπλό στόχο: η πρόθεση είναι να κατανοήσουν οι μαθητές, όσο γίνεται σαφέστερα, την έννοια, τον ρόλο και τη σημασία της δουλειάς του ιστορικού και του αρχαιολόγου, αλλά και να τοποθετηθούν στο ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο των θεμάτων που οι ίδιοι θα προσεγγίσουν, είτε ως “ιστορικοί” είτε ως “αρχαιολόγοι”.

Στην 1η δραστηριότητα διερευνώνται οι ιδέες, οι αντιλήψεις, οι γνώσεις που έχουν οι μαθητές σχετικά με το τι είναι ο ιστορικός, με τι ασχολείται ο αρχαιολόγος κ.λπ. Στο πλαίσιο της 2ης δραστηριότητας οι μαθητές αναζητούν αξιόπιστες σχετικές πληροφορίες και καταγράφουν τα συμπεράσματά τους. Η 3η δραστηριότητα αξιολογεί την κατανόηση από την πλευρά των μαθητών και αποτελεί μια πρώτη συνολική παρουσίαση των θεματικών ενοτήτων που θα προσεγγιστούν. Στην ίδια κατεύθυνση, της εισαγωγής στην επόμενη φάση, βρίσκεται η 4η και τελευταία δραστηριότητα, στην οποία επιδιώκεται να καταγραφούν κάποιες απαραίτητες αρχικές πληροφορίες και διευκρινίσεις για την ιστορική περίοδο.

Πηγές:

http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/index.html http://www.mysep.gr/?p=10813

http://www.mysep.gr/?p=10810

 

ΙΙ. Συνοπτική παρουσίαση και παρατηρήσεις για την εφαρμογή των δραστηριοτήτων 1-7 (“βήματα” 1-7) στα φύλλα εργασίας των “αρχαιολόγων” και των “ιστορικών” (β΄ φάση)

1η ομάδα αρχαιολόγων/ Θεματική ενότητα: Η Κωνσταντινούπολη των Κομνηνών

Στην 1η δραστηριότητα οι μαθητές επιδιώκεται να αποκτήσουν μια γενική εικόνα για την πόλη και την εξέλιξή της κατά τη βυζαντινή περίοδο. Καλούνται να λειτουργήσουν κριτικά, προκειμένου να κρατήσουν σημειώσεις με τα βασικά στοιχεία (τρία ή τέσσερα είναι αρκετά) από όσα θα διαβάσουν στην ηλεκτρονική διεύθυνση που τους δίνεται.

Πηγές:

http://exploringbyzantium.gr/EKBMM/Page?name=monument&lang=gr&id=6&sub=631&sub2=270

Η 2η δραστηριότητα, μέσω της προσέγγισης πιο συγκεκριμένων αναφορών στις επιλεγμένες ιστοσελίδες, επιτρέπει στους μαθητές να γνωρίσουν την Κωνσταντινούπολη της εποχής που ερευνάται και οδηγεί στη σύνταξη ενός καταλόγου με τα σημαντικότερα μνημεία (διαφόρων ειδών) της Κωνσταντινούπολης από τα τέλη του 11ου ως τις αρχές του 13ου αιώνα.

Πηγές:

http://constantinople.ehw.gr/Forms/fLemma.aspx?lemmaid=10860&contlang=57

Στην 3η δραστηριότητα το ενδιαφέρον στρέφεται σε επιλεγμένα μνημεία (και τις τρισδιάστατες αναπαραστάσεις τους) και οι μαθητές καλούνται να ασχοληθούν με την περιγραφή τους.

Πηγές:

http://www.byzantium1200.com/contents.html

http://constantinople.ehw.gr/Forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaid=10903&boithimata_State=&kefalaia_State=#chapter_5

Στο πλαίσιο της 4ης δραστηριότητας επιδιώκεται η αξιοποίηση σημαντικών στοιχείων που συνδέονται με την Αγία Σοφία. Πιο συγκεκριμένα, οι μαθητές καλούνται να παρατηρήσουν και να σχολιάσουν την προσωπογραφία του αυτοκράτορα Ιωάννη Β΄ Κομνηνού και της συζύγου του Ειρήνης.

Πηγές:

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%89%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82_%CE%92%CE%84_%CE%9A%CE%BF%CE%BC%CE%BD%CE%B7%CE%BD%CF%8C%CF%82#/media/File:Byzantinischer_Mosaizist_um_1118_001.jpg

Για να σχηματίσουν μια πιο ολοκληρωμένη ιδέα για την επιστήμη της αρχαιολογίας, οι μαθητές καλούνται, στο πλαίσιο της 5ης δραστηριότητας, να αφιερώσουν λίγο χρόνο “ξεφυλλίζοντας” επιστημονικά άρθρα και διδακτορικές διατριβές που έχουν θέματα σχετικά με όσα τους απασχόλησαν.

Πηγές:

- Χ. Μπούρας, Πολεοδομικά των μεσοβυζαντινών και υστεροβυζαντινών πόλεων, Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, 20 (1998), 89-98. http://www.deltionchae.org/index.php/deltion/article/view/1197

6η δραστηριότητα: συνεργασία της ομάδας για τη σύνθεση και εικονογράφηση του τελικού κειμένου

7η δραστηριότητα: πραγματοποίηση “επιστημονικού συνεδρίου”

[για τις δραστηριότητες 6 και 7: βλ. την ενότητα ΙΙΙ που ακολουθεί]

 

2η ομάδα αρχαιολόγων/ Θεματική ενότητα: Χαρακτηριστικά μνημεία της εποχής των Κομνηνών εκτός της πρωτεύουσας: τα παραδείγματα της Αθήνας και της Καστοριάς

Στην 1η δραστηριότητα οι μαθητές επιδιώκεται να αποκτήσουν μια γενική εικόνα για τις δύο πόλεις, τη σημασία και την εξέλιξή τους, κατά τη βυζαντινή περίοδο. Καλούνται να λειτουργήσουν κριτικά, προκειμένου να κρατήσουν σημειώσεις με τα βασικά στοιχεία (τρία ή τέσσερα είναι αρκετά) από όσα θα διαβάσουν στις ηλεκτρονικές διευθύνσεις που τους δίνονται.

Πηγές:

http://exploringbyzantium.gr/EKBMM/Page?name=monument&lang=gr&id=5&sub=647&sub2=113

http://exploringbyzantium.gr/EKBMM/Page?name=monument&lang=gr&id=6&sub=643&sub2=107

Η 2η δραστηριότητα αναφέρεται ειδικά στην Αθήνα. Αξιοποιώντας επιλεγμένες ιστοσελίδες, οι μαθητές συντάσσουν έναν κατάλογο με τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης από τα τέλη του 11ου ως τις αρχές του 13ου αιώνα και, στη συνέχεια, επιλέγουν δύο, κατά τη γνώμη τους, χαρακτηριστικά και ενδιαφέροντα. Συγκεντρώνουν βασικές πληροφορίες για τα δύο αυτά μνημεία.

Πηγές:

http://www.eie.gr/byzantineattica/

http://www.eie.gr/archaeologia/gr/chapter_more_6.aspx (παράγραφοι 14-20)

http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1720

http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1514&era=3&group=7

http://www.eie.gr/byzantineattica/view.asp?cgpk=490&lg=el&obpk=405&xsl=detail

Στην 3η δραστηριότητα ακολουθείται η ίδια λογική και μεθοδολογία, αυτήν τη φορά για την πόλη της Καστοριάς.

Πηγές:

http://www.deltionchae.org/index.php/deltion/article/view/1021

http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=6083

http://www.imma.edu.gr/macher/hm/hm_main.php?el/C2.5.2.html

http://www.imma.edu.gr/macher/hm/hm_main.php?el/C2.5.3.html

Η 4η δραστηριότητα βάζει τους μαθητές στη διαδικασία διατύπωσης γενικών συμπερασμάτων για τις δύο πόλεις, αλλά και στην προσπάθεια πραγματοποίησης συγκρίσεων ανάμεσα στις δύο περιπτώσεις. Συγκεκριμένα ερωτήματα που διατυπώνονται στην αρχή της δραστηριότητας βοηθούν την εξέλιξη και ολοκλήρωσή της.

Για να σχηματίσουν μια πιο ολοκληρωμένη ιδέα για την επιστήμη της αρχαιολογίας, οι μαθητές καλούνται, στο πλαίσιο της 5ης δραστηριότητας, να αφιερώσουν λίγο χρόνο “ξεφυλλίζοντας” επιστημονικά άρθρα και διδακτορικές διατριβές που έχουν θέματα σχετικά με όσα τους απασχόλησαν.

Πηγές:

- Ευγενία Δρακοπούλου, Η πόλη της Καστοριάς τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή εποχή (12ος - 16ος αι.): ιστορία, τέχνη, επιγραφές, Aθήνα 1997. http://helios-eie.ekt.gr/EIE/handle/10442/4269

- Δ. Α. Μαμαγκάκης, Άννα Ραδηνή: Η γυναίκα της επαρχιακής αριστοκρατίας στο Βυζάντιο του 12ου αι. μέσα από κτητορικές παραστάσεις, ΒυζΣυμ 22 (2012) 72-100. http://byzsym.org/index.php/bz/article/view/1057/1015

- Χρ. Κοντογεωργοπούλου, Η Αττική κατά την πρώιμη και μέση βυζαντινή περίοδο: (324-1204), Διδ. Διατριβή, Αθήνα 2011.

http://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/23458

6η δραστηριότητα: συνεργασία της ομάδας για τη σύνθεση και εικονογράφηση του τελικού κειμένου

7η δραστηριότητα: πραγματοποίηση “επιστημονικού συνεδρίου”

[για τις δραστηριότητες 6 και 7: βλ. την ενότητα ΙΙΙ που ακολουθεί]

 

3η ομάδα αρχαιολόγων/ Θεματική ενότητα: Μελετώντας τον τρόπο ζωής μέσα από αντικείμενα καθημερινής χρήσης

Στην 1η δραστηριότητα διερευνώνται οι προϋπάρχουσες γνώσεις και η αντίληψη των μαθητών για το θέμα που προσεγγίζεται και τις ποικίλες πτυχές του, ενώ δίνονται και επιλεγμένες ιστοσελίδες που επιτρέπουν την εμπέδωση και διεύρυνση αυτών των γνώσεων και ιδεών.

Πηγές:

http://www.imma.edu.gr/macher/hm/hm_main.php?el/D2.2.html http://www.imma.edu.gr/macher/hm/hm_main.php?el/D2.3.html (επαγγέλματα)

http://www.imma.edu.gr/macher/hm/hm_main.php?el/D2.8.html (ψυχαγωγία)

http://www.imma.edu.gr/macher/hm/hm_main.php?el/D2.7.html (διατροφή)

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/k/1081/main/k15a.html (ενδυμασία)

http://exploringbyzantium.gr/EKBMM/Page?name=ypomeleti&lang=gr&id=15&sub=87&level=3 (κατοικία)

http://www.archaiologia.gr/αρχείο-τευχών/?fc=1136&is=1613 (τεύχος 25, “Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο”) (εκπαίδευση)

Στη 2η δραστηριότητα οι μαθητές καλούνται να παρατηρήσουν επιλεγμένο φωτογραφικό υλικό από τις ψηφιακές συλλογές μουσείων και να συγκεντρώσουν το υλικό που συνδέεται με την καθημερινή ζωή σε έναν κατάλληλα διαμορφωμένο κατάλογο (αντικείμενο, πτυχή της καθημερινής ζωής στην οποία αναφέρεται, πληροφορία που παρέχει).

Πηγές:

http://www.byzantinemuseum.gr/el/permanentexhibition/byzantine_world/public_private_life/

http://www.byzantinemuseum.gr/el/permanentexhibition/byzantine_world/authority_administration/

http://mbp.gr/html/gr/mo_mesovys.htm

http://www.benaki.gr/index.asp?id=1010102&lang=gr

Ο κατάλογος της 2ης δραστηριότητας συμπληρώνεται στην 3η (δραστηριότητα), με υλικό που οι μαθητές αναζητούν στη φωτογραφική τεκμηρίωση επιστημονικών δημοσιεύσεων.

Πηγές:

http://www.deltionchae.org/index.php/deltion/article/view/593

http://www.deltionchae.org/index.php/deltion/article/view/vol45_37

http://www.deltionchae.org/index.php/deltion/article/view/vol45_40

http://www.deltionchae.org/index.php/deltion/article/view/565

http://www.deltionchae.org/index.php/deltion/article/view/1140

Στην 4η δραστηριότητα, οι μαθητές θα αποφασίσουν, με βάση το υλικό που έχουν συγκεντρώσει, σε ποιες δύο πλευρές της καθημερινής ζωής θέλουν να αναφερθούν λεπτομερέστερα, θα συγκεντρώσουν το σχετικό υλικό και τις παρατηρήσεις τους.

Για να σχηματίσουν μια πιο ολοκληρωμένη ιδέα για την επιστήμη της αρχαιολογίας, οι μαθητές καλούνται, στο πλαίσιο της 5ης δραστηριότητας, να αφιερώσουν λίγο χρόνο “ξεφυλλίζοντας” επιστημονικά άρθρα και διδακτορικές διατριβές που έχουν θέματα σχετικά με όσα τους απασχόλησαν.

Πηγές:

- Σ. Γερμανίδου, Εκδηλώσεις αγροτικών δραστηριοτήτων στην τέχνη και στον υλικό πολιτισμό του Βυζαντίου: το παράδειγμα της μελισσοκομίας, Διδ. Διατριβή, Αθήνα 2011. http://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/25567

- Η. Αναγνωστάκης – Τ. Παπαμαστοράκης, «...και ραπανάκια για την όρεξη». Περί τραπεζών, ραφανίδων και οίνου, ΒυζΣυμ 16 (2003) 283-314. http://byzsym.org/index.php/bz/article/view/912/808

- Χρ. Αγγελίδη (επ.), Πρακτικά του Α΄ Διεθνούς Συμποσίου: ‘Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο: τομές και συνέχειες στην ελληνιστική και ρωμαϊκή παράδοση’, Αθήνα, 15 - 17 Σεπτεμβρίου 1988. Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα 1989. http://helios-eie.ekt.gr/EIE/handle/10442/3757

6η δραστηριότητα: συνεργασία της ομάδας για τη σύνθεση και εικονογράφηση του τελικού κειμένου

7η δραστηριότητα: πραγματοποίηση “επιστημονικού συνεδρίου”

[για τις δραστηριότητες 6 και 7: βλ. την ενότητα ΙΙΙ που ακολουθεί]

 

1η ομάδα ιστορικών/ Θεματική ενότητα: Οι Κομνηνοί και η αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης στην αυτοκρατορία

Στην 1η δραστηριότητα διερευνάται ο βαθμός κατανόησης της ορολογίας και της θεματικής από την πλευρά των μαθητών, αλλά και οι προϋπάρχουσες γνώσεις τους για τις ιστορικές εξελίξεις, τα γεγονότα και τα πρόσωπα της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου (εκτός από άλλες διαδικτυακές πηγές, αξιοποιείται και η ηλεκτρονική έκδοση του σχολικού βιβλίου).

Πηγές:

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B107/371/2480,9511/

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B107/371/2480,9512/

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B107/371/2480,9513/

Στη 2η δραστηριότητα οι μαθητές καλούνται να προσεγγίσουν σχετικές με το θέμα πηγές (άμεσες ή έμμεσες) και να καταγράψουν τις παρατηρήσεις τους όχι μόνο για το περιεχόμενο αλλά και για την αξιοπιστία/εγκυρότητά τους.

Πηγές:

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-B131/179/1256,4516/

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-B131/179/1256,4518/

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B107/371/2480,9512/ [“Πρόνοιες, στρατός και χωρικοί”]

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B107/371/2480,9513/ [“Από το χρυσόβουλο του έτους 1082”]

Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων 3 και 4, η μελέτη προχωρά σταδιακά σε διάφορους επιμέρους τομείς που συνδέονται με το θέμα που εξετάζεται.

Πηγές:

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/o/1081/main/o11a.html

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/o/1081/main/o11c.html

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/o/1081/main/o12a.html

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/o/1081/main/o13d.html

Για να σχηματίσουν μια πιο ολοκληρωμένη ιδέα για την επιστήμη της ιστορίας, οι μαθητές καλούνται, στο πλαίσιο της 5ης δραστηριότητας, να αφιερώσουν λίγο χρόνο “ξεφυλλίζοντας” επιστημονικά άρθρα και διδακτορικές διατριβές που έχουν θέματα σχετικά με όσα τους απασχόλησαν.

Πηγές:

- Αγγ. Λιβέρη, Βυζαντινά γεωργικά εργαλεία και μηχανές. Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, 39, 275-286. http://www.deltionchae.org/index.php/deltion/article/view/565

- Βασιλική Πέννα, “Βυζαντινό νομισματικό σύστημα: παράγωγη και κυκλοφορία,” 2002, pp. 65-84. http://helios-eie.ekt.gr/EIE/handle/10442/4364

- Τρ. Μανιάτη-Κοκκίνη, Ο βυζαντινός θεσμός της πρόνοιας. Συμβολή στη μελέτη του χαρακτήρα του. Διδ. Διατριβή, Θεσσαλονίκη 1990. http://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/1457

6η δραστηριότητα: συνεργασία της ομάδας για τη σύνθεση και εικονογράφηση του τελικού κειμένου

7η δραστηριότητα: πραγματοποίηση “επιστημονικού συνεδρίου”

[για τις δραστηριότητες 6 και 7: βλ. την ενότητα ΙΙΙ που ακολουθεί]

 

2η ομάδα ιστορικών/ Θεματική ενότητα: Χαρακτηριστικά της βυζαντινής κοινωνίας κατά την περίοδο των Κομνηνών

Στην 1η δραστηριότητα διερευνάται ο βαθμός κατανόησης της ορολογίας και της θεματικής από την πλευρά των μαθητών, αλλά και οι προϋπάρχουσες γνώσεις τους για τις ιστορικές εξελίξεις, τα γεγονότα και τα πρόσωπα της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου (εκτός από άλλες διαδικτυακές πηγές, αξιοποιείται και η ηλεκτρονική έκδοση του σχολικού βιβλίου).

Πηγές:

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B107/371/2479,9508/

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B107/371/2479,9509/

Στη 2η δραστηριότητα οι μαθητές καλούνται να προσεγγίσουν σχετικές με το θέμα πηγές (άμεσες ή έμμεσες) και να καταγράψουν τις παρατηρήσεις τους όχι μόνο για το περιεχόμενο αλλά και για την αξιοπιστία/εγκυρότητά τους.

Πηγές:

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-B131/179/1256,4516/

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B107/371/2480,9512/ [“Η πολιτική του Μανουήλ έναντι των Λατίνων”, “Πρόνοιες, στρατός και χωρικοί”]

Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων 3 και 4, η μελέτη προχωρά σταδιακά σε διάφορους επιμέρους τομείς που συνδέονται με το θέμα που εξετάζεται.

Πηγές:

http://www.e-yliko.gr/htmls/istoria/gr_piges/fikeimbz1.aspx (κείμενα 1, 8, 9)

http://www.imma.edu.gr/macher/hm/hm_main.php?el/D2.8.html

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/k/1081/main/k15.html

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/k/1081/main/k16a.html

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/k/1081/main/k16c.html

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/k/1081/main/k16d.html

Για να σχηματίσουν μια πιο ολοκληρωμένη ιδέα για την επιστήμη της ιστορίας, οι μαθητές καλούνται, στο πλαίσιο της 5ης δραστηριότητας, να αφιερώσουν λίγο χρόνο “ξεφυλλίζοντας” επιστημονικά άρθρα και διδακτορικές διατριβές που έχουν θέματα σχετικά με όσα τους απασχόλησαν.

Πηγές:

- Χρ. Αγγελίδη (επ.), Πρακτικά του Α΄ Διεθνούς Συμποσίου: ‘Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο: τομές και συνέχειες στην ελληνιστική και ρωμαϊκή παράδοση’, Αθήνα, 15 - 17 Σεπτεμβρίου 1988. Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών/Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα 1989. http://helios-eie.ekt.gr/EIE/handle/10442/3757

6η δραστηριότητα: συνεργασία της ομάδας για τη σύνθεση και εικονογράφηση του τελικού κειμένου

7η δραστηριότητα: πραγματοποίηση “επιστημονικού συνεδρίου”

[για τις δραστηριότητες 6 και 7: βλ. την ενότητα ΙΙΙ που ακολουθεί]

 

3η ομάδα ιστορικών/ Θεματική ενότητα: Ανατολή, Βαλκάνια, Δύση: οι Κομνηνοί και η εξωτερική πολιτική της αυτοκρατορίας

Στην 1η δραστηριότητα διερευνάται ο βαθμός κατανόησης της ορολογίας και της θεματικής από την πλευρά των μαθητών, αλλά και οι προϋπάρχουσες γνώσεις τους για τις ιστορικές εξελίξεις, τα γεγονότα και τα πρόσωπα της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου (εκτός από άλλες διαδικτυακές πηγές, αξιοποιείται και η ηλεκτρονική έκδοση του σχολικού βιβλίου).

Πηγές:

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B107/371/2480,9512/

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B107/371/2480,9513/

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B107/371/2481,9514/

Στο πλαίσιο της 2ης δραστηριότητας οι μαθητές καλούνται να οργανώσουν τις πληροφορίες που συγκεντρώνουν με βάση δύο άξονες: τον χρονολογικό (με βάση τον εκάστοτε αυτοκράτορα), αλλά και τον θεματικό (εξελίξεις στην Ανατολή, εξελίξεις στα Βαλκάνια, εξελίξεις στη Δύση).

Πηγές:

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/p/1081/main/p20.html

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/p/1081/main/p21a.html

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/p/1081/main/p22.html

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/p/1081/main/p23a.html

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/p/1081/main/p24a.html

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/p/1081/main/p25.html

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/p/1081/main/p26.html

Στην 3η δραστηριότητα οι μαθητές καλούνται να προσεγγίσουν σχετικές με το θέμα πηγές (άμεσες ή έμμεσες) και να καταγράψουν τις παρατηρήσεις τους όχι μόνο για το περιεχόμενο αλλά και για την αξιοπιστία/εγκυρότητά τους.

Πηγές:

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-B131/179/1256,4517/

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-B131/179/1256,4518/

Η 4η δραστηριότητα επικεντρώνεται στο θέμα των Σταυροφοριών.

Πηγές:

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/p/1081/main/p27.html

http://www.ime.gr/chronos/09/gr/p/1081/main/p28.html

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B107/371/2481,9514/ (ενδιαφέρουν οι δύο πηγές)

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-B131/179/1256,4521/ (ενδιαφέρουν οι τέσσερεις πηγές)

Για να σχηματίσουν μια πιο ολοκληρωμένη ιδέα για την επιστήμη της ιστορίας, οι μαθητές καλούνται, στο πλαίσιο της 5ης δραστηριότητας, να αφιερώσουν λίγο χρόνο “ξεφυλλίζοντας” επιστημονικά άρθρα και διδακτορικές διατριβές που έχουν θέματα σχετικά με όσα τους απασχόλησαν.

Πηγές:

- Γ. Α. Λεβενιώτης, Η πολιτική κατάρρευση του Βυζαντίου στην Ανατολή: το ανατολικό σύνορο και η κεντρική Μικρά Ασία κατά το β' ήμισυ του 11ου αι., Διδ. Διατριβή, Θεσσαλονίκη 2007. http://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/19246

6η δραστηριότητα: συνεργασία της ομάδας για τη σύνθεση και εικονογράφηση του τελικού κειμένου

7η δραστηριότητα: πραγματοποίηση “επιστημονικού συνεδρίου”

[για τις δραστηριότητες 6 και 7: βλ. την ενότητα ΙΙΙ που ακολουθεί]

 

ΙΙΙ. Παρατηρήσεις για την εφαρμογή των δραστηριοτήτων 5-7 (“βήματα” 5-7) στα φύλλα εργασίας των “αρχαιολόγων” και των “ιστορικών” (β΄ φάση)

Οι δραστηριότητες αυτές είναι κοινές στα έξι φύλλα εργασίας (στις τρεις ομάδες των “αρχαιολόγων” και στις τρεις ομάδες των “ιστορικών”).

5η δραστηριότητα: Λειτουργεί περισσότερο ως μια βιβλιογραφική αναφορά και ως μια ευκαιρία να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με επιστημονικά κείμενα, που, σε καμία περίπτωση, δεν αναμένεται να τα διαβάσουν (δεν υπάρχει, άλλωστε, ο χρόνος για κάτι τέτοιο, μέσα στο πλαίσιο εφαρμογής της διδακτικής πρότασης). Αρκεί οι μαθητές να παρατηρήσουν και να σχολιάσουν κάποια σημεία (π.χ. όγκος, υποσημειώσεις...).

6η δραστηριότητα: Σε αυτό το σημείο οι μαθητές, με βάση και τις κατευθύνσεις που δίνονται στο φύλλο εργασίας, καλούνται να οργανώσουν και να συνθέσουν τις σημειώσεις και τις παρατηρήσεις τους σε ένα κείμενο (την “ανακοίνωσή” τους για το συνέδριο).Οπωσδήποτε απαιτείται μία ολόκληρη διδακτική ώρα.

7η δραστηριότητα: Η πραγματοποίηση του συνεδρίου, στο οποίο δύο εκπρόσωποι από κάθε ομάδα θα παρουσιάσουν την ανακοίνωση, απαιτεί μία επίσης ξεχωριστή διδακτική ώρα. Εναλλακτικά, μπορεί να οργανωθεί μία ειδική εκδήλωση (ίσως και σε συνδυασμό με το 1ο βυζαντινό σενάριο για τη Μακεδονική Δυναστεία).

 

Γενικές διευκρινίσεις:

α. Η εφαρμογή της διδακτικής πρότασης απαιτεί έξι διδακτικές ώρες, οι διδάσκοντες όμως πρέπει να έχουν στο μυαλό τους ότι σε αυτές θα καλύψουν ένα σημαντικό μέρος της διδακτέας ύλης, προσεγγίζοντας μάλιστα και θεματικές ενότητες (όπως η τέχνη και η πνευματική ζωή) που συνήθως παραμελούνται ή αναφέρονται περιληπτικά/επιγραμματικά στο σχολικό μάθημα.

β. Ανάλογα με τις ανάγκες και το επίπεδο της σχολικής τάξης, ο διδάσκων μπορεί να εφαρμόσει ορισμένες μόνο ενότητες της διδακτικής πρότασης, σε όποιες παραλλαγές κρίνει ότι είναι πρόσφορο, εφικτό και χρήσιμο για την ομάδα των μαθητών του.

Κατά ανάλογο τρόπο και επειδή κάποιες δραστηριότητες (“βήματα“) του σεναρίου ίσως φαίνονται απαιτητικά και χρονοβόρα, ο διδάσκων φροντίζει να παρέχει την κατάλληλη καθοδήγηση και βοήθεια και, βέβαια, να διαμορφώνει ανάλογα και τις προσδοκίες του για το τελικό αποτέλεσμα.

γ. Ιδιαίτερα για το 5ο βήμα των φύλλων εργασίας της δεύτερης φάσης, επαναλαμβάνεται ότι αποτελεί μια προσπάθεια βιβλιογραφικής ενημέρωσης των μαθητών και μια ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με τα χαρακτηριστικά μιας επιστημονικής εργασίας. Σε καμία περίπτωση δεν αναμένεται οι μαθητές να διαβάσουν αυτές τις επιστημονικές εργασίες. Αν ο χρόνος το επιτρέπει, μπορούν να τις „ξεφυλλίσουν“ ηλεκτρονικά και να διατυπώσουν κάποια σχόλια (ίσως για τον όγκο τους, την πληθώρα των υποσημειώσεων, την ορολογία κ.λπ.).

δ. Η ηλεκτρονική έκδοση του σχολικού βιβλίου αξιοποιείται σε κάποιες δραστηριότητες. Επίσης, η παραπομπή στο ηλεκτρονικό βιβλίο της Β΄ Λυκείου αφορά μόνο τις πηγές (τα παραθέματα) που καλούνται να μελετήσουν οι μαθητές και όχι την υπόλοιπη παρουσίαση/ανάλυση. Το βιβλίο της Β΄ Λυκείου δηλαδή αξιοποιείται μόνο στο βαθμό που προσφέρει συγκεντρωμένες άμεσες ή έμμεσες ιστορικές πηγές.

ε. Οπωσδήποτε, απαιτείται από την πλευρά του διδάσκοντα συστηματική προεργασία και οργάνωση του υλικού (έντυπου και ηλεκτρονικού) που θα δοθεί στους μαθητές προς διερεύνηση. Σίγουρα απαιτείται, για παράδειγμα, να έχει περιηγηθεί στους ηλεκτρονικούς συνδέσμους και να έχει κρατήσει τις δικές του σημειώσεις, να έχει εντοπίσει πιθανές δυσκολίες, προβλήματα και απορίες που θα προκύψουν κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του σεναρίου. Επιπλέον, απαιτείται σαφής γνώση των θεμάτων που προσεγγίζονται στις 6 διαφορετικές ομάδες.